Nguyên Nhân và Phương Pháp Điều Trị Xuất Huyết Tiêu Hóa Trên

Cập nhật lúc 17:46 - 27/03/2025

Đánh giá

Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi: Thạc sĩ Lê Phương | Nơi công tác: Nhất Nam Y Viện

Xuất huyết tiêu hóa trên là tình trạng chảy máu xảy ra ở phần trên của đường tiêu hóa, bao gồm thực quản, dạ dày và tá tràng. Đây là một bệnh lý nghiêm trọng, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Các nguyên nhân phổ biến gây xuất huyết tiêu hóa trên bao gồm loét dạ dày, giãn tĩnh mạch thực quản, và viêm loét dạ dày tá tràng. Bệnh này thường đi kèm với các triệu chứng như nôn ra máu, phân đen, và đau bụng dữ dội. Việc nhận biết sớm và điều trị đúng cách sẽ giúp giảm thiểu các biến chứng nguy hiểm, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Định nghĩa xuất huyết tiêu hóa trên

Xuất huyết tiêu hóa trên là tình trạng chảy máu xảy ra ở phần trên của đường tiêu hóa, bao gồm thực quản, dạ dày và tá tràng. Đây là một tình trạng y tế cấp tính và nguy hiểm, có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng nếu không được xử lý kịp thời. Chảy máu từ các bộ phận này có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các bệnh lý như loét dạ dày, giãn tĩnh mạch thực quản đến các yếu tố như nhiễm khuẩn hoặc tác dụng phụ của thuốc. Việc phát hiện và điều trị kịp thời rất quan trọng để giảm thiểu nguy cơ tử vong.

Vị trí của xuất huyết tiêu hóa trên

Xuất huyết tiêu hóa trên xảy ra ở các khu vực chính của hệ tiêu hóa, bao gồm:

Thực quản: Là phần ống dẫn thức ăn từ miệng xuống dạ dày. Chảy máu ở đây thường do giãn tĩnh mạch thực quản hoặc viêm loét.
Dạ dày: Chảy máu trong dạ dày có thể do loét dạ dày, viêm dạ dày cấp tính hoặc ung thư dạ dày. Đây là vị trí phổ biến nhất của xuất huyết tiêu hóa trên.
Tá tràng: Phần đầu của ruột non, ngay sau dạ dày. Loét tá tràng hoặc nhiễm khuẩn do vi khuẩn Helicobacter pylori thường gây ra xuất huyết tại đây.

Triệu chứng xuất huyết tiêu hóa trên

Những triệu chứng của xuất huyết tiêu hóa trên có thể rất rõ rệt và đột ngột, bao gồm:

Nôn ra máu: Là một triệu chứng phổ biến khi có chảy máu từ dạ dày hoặc thực quản. Máu có thể có màu đỏ tươi hoặc giống như bã cà phê, tùy thuộc vào mức độ tiêu hóa của máu.
Phân đen: Do máu từ dạ dày hoặc tá tràng bị tiêu hóa và chuyển thành màu đen, khiến phân có màu như hắc ín.
Đau bụng dữ dội: Cảm giác đau vùng thượng vị hoặc đau bụng có thể là dấu hiệu của loét dạ dày hoặc viêm loét tá tràng.
Mệt mỏi, chóng mặt: Do mất máu, người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi hoặc chóng mặt, thậm chí ngất xỉu nếu mất máu nghiêm trọng.
Hạ huyết áp và nhịp tim nhanh: Là dấu hiệu của sốc do mất máu, thường xảy ra trong trường hợp xuất huyết tiêu hóa trên nghiêm trọng.

Những triệu chứng này cần được chú ý và xử lý ngay lập tức để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân gây xuất huyết tiêu hóa trên

Xuất huyết tiêu hóa trên có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các bệnh lý đường tiêu hóa đến các yếu tố bên ngoài tác động. Các nguyên nhân chính bao gồm:

Loét dạ dày: Là nguyên nhân phổ biến nhất của xuất huyết tiêu hóa trên. Các vết loét ở niêm mạc dạ dày có thể gây chảy máu khi tiếp xúc với acid hoặc thức ăn.
Giãn tĩnh mạch thực quản: Tình trạng này thường xảy ra ở những bệnh nhân mắc bệnh gan, đặc biệt là xơ gan, khiến các tĩnh mạch ở thực quản bị căng và vỡ, gây chảy máu.
Viêm loét dạ dày tá tràng: Do vi khuẩn Helicobacter pylori hoặc việc sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) gây ra tổn thương niêm mạc và chảy máu.
Ung thư dạ dày: Các khối u trong dạ dày có thể xâm lấn vào mạch máu, gây chảy máu nghiêm trọng.
Nhiễm trùng: Các nhiễm khuẩn đường tiêu hóa, đặc biệt là do vi khuẩn H. pylori, có thể dẫn đến viêm loét và xuất huyết.
Chấn thương: Chấn thương vùng bụng hoặc phẫu thuật có thể làm tổn thương các mạch máu trong dạ dày hoặc thực quản, gây xuất huyết.
Rối loạn đông máu: Những người mắc các bệnh lý liên quan đến rối loạn đông máu hoặc sử dụng thuốc chống đông cũng dễ bị xuất huyết tiêu hóa trên.

Đối tượng dễ mắc xuất huyết tiêu hóa trên

Một số nhóm người có nguy cơ cao mắc phải tình trạng xuất huyết tiêu hóa trên, bao gồm:

Người mắc bệnh gan: Những người bị xơ gan hoặc các bệnh lý gan khác có thể gặp phải tình trạng giãn tĩnh mạch thực quản và dễ bị xuất huyết.
Người sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs): Những người dùng thường xuyên thuốc NSAIDs như aspirin hoặc ibuprofen có nguy cơ cao bị loét dạ dày và xuất huyết tiêu hóa.
Bệnh nhân có tiền sử loét dạ dày hoặc tá tràng: Những người đã từng bị loét dạ dày hoặc tá tràng có khả năng tái phát bệnh và gặp phải xuất huyết.
Người nhiễm vi khuẩn H. pylori: Vi khuẩn này gây viêm loét dạ dày, làm tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa.
Người cao tuổi: Người già có nguy cơ cao mắc các bệnh lý tiêu hóa như loét dạ dày hoặc ung thư dạ dày, dẫn đến xuất huyết.
Người mắc bệnh lý đông máu: Các bệnh nhân mắc bệnh hemophilia hoặc những người đang điều trị với thuốc chống đông máu có thể gặp phải xuất huyết tiêu hóa trên dễ dàng.

Biến chứng của xuất huyết tiêu hóa trên

Nếu không được điều trị kịp thời, xuất huyết tiêu hóa trên có thể dẫn đến một số biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người bệnh. Các biến chứng chính bao gồm:

Sốc mất máu: Khi mất máu quá nhiều, cơ thể có thể bị sốc, biểu hiện qua huyết áp giảm, nhịp tim nhanh và suy giảm chức năng các cơ quan.
Thiếu máu: Mất máu kéo dài có thể gây thiếu máu, khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi, yếu ớt, và có thể gặp phải các vấn đề sức khỏe liên quan đến thiếu hụt oxy.
Tổn thương các cơ quan nội tạng: Mất máu nghiêm trọng có thể dẫn đến thiếu máu cục bộ ở các cơ quan nội tạng, đặc biệt là tim và não, gây ảnh hưởng đến chức năng của chúng.
Nhiễm trùng: Chảy máu lâu dài có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể, gây nhiễm trùng nghiêm trọng, đặc biệt là nếu có vết loét hoặc phẫu thuật.
Tăng nguy cơ tử vong: Nếu không được điều trị kịp thời, xuất huyết tiêu hóa trên có thể dẫn đến tử vong do mất máu quá nhiều hoặc các biến chứng nặng nề khác.

Chẩn đoán xuất huyết tiêu hóa trên

Chẩn đoán xuất huyết tiêu hóa trên đòi hỏi các phương pháp kiểm tra y tế chính xác để xác định nguyên nhân và mức độ của tình trạng chảy máu. Các phương pháp chẩn đoán chính bao gồm:

Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ thực hiện kiểm tra lâm sàng, bao gồm kiểm tra huyết áp, nhịp tim và các dấu hiệu của thiếu máu. Câu hỏi về tiền sử bệnh lý và các triệu chứng cũng rất quan trọng.
Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm máu như công thức máu sẽ giúp xác định mức độ thiếu máu và đánh giá tình trạng mất máu. Xét nghiệm chức năng gan cũng có thể được chỉ định nếu nghi ngờ giãn tĩnh mạch thực quản.
Nội soi dạ dày: Đây là phương pháp quan trọng nhất để xác định nguyên nhân xuất huyết. Bác sĩ sẽ sử dụng một ống mềm có gắn camera (nội soi) để quan sát trực tiếp niêm mạc dạ dày, thực quản và tá tràng.
Siêu âm ổ bụng: Siêu âm giúp phát hiện các tổn thương hoặc bất thường ở gan, tĩnh mạch thực quản và dạ dày, đặc biệt nếu có nghi ngờ về giãn tĩnh mạch hoặc u ung thư.
Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): Đôi khi, bác sĩ có thể yêu cầu chụp CT để tìm hiểu sâu hơn về tình trạng xuất huyết và các tổn thương trong các cơ quan liên quan.

Các phương pháp chẩn đoán này sẽ giúp bác sĩ xác định nguyên nhân cụ thể của xuất huyết và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Khi nào cần gặp bác sĩ về xuất huyết tiêu hóa trên

Nếu bạn gặp phải các triệu chứng của xuất huyết tiêu hóa trên, hãy tìm sự can thiệp y tế ngay lập tức. Dưới đây là các trường hợp cần gặp bác sĩ:

Nôn ra máu: Nếu bạn nôn ra máu hoặc có dấu hiệu máu trong nôn, đây có thể là dấu hiệu của xuất huyết tiêu hóa trên nghiêm trọng và cần được xử lý ngay.
Phân đen hoặc có máu: Phân đen như hắc ín hoặc phân có máu là một chỉ dấu cho thấy có thể có máu từ dạ dày hoặc tá tràng. Đây là một triệu chứng không thể bỏ qua.
Đau bụng dữ dội: Cơn đau vùng thượng vị, đặc biệt là khi cơn đau kéo dài hoặc ngày càng nặng hơn, có thể là triệu chứng của loét hoặc tổn thương trong hệ tiêu hóa.
Chóng mặt và mệt mỏi: Nếu bạn cảm thấy chóng mặt hoặc mệt mỏi nghiêm trọng, kèm theo các dấu hiệu của mất máu, đây là thời điểm cần đi khám ngay.
Huyết áp thấp hoặc nhịp tim nhanh: Những triệu chứng này có thể chỉ ra tình trạng mất máu nghiêm trọng và cần phải được xử lý khẩn cấp để ngăn ngừa sốc.

Phòng ngừa xuất huyết tiêu hóa trên

Để giảm nguy cơ mắc phải xuất huyết tiêu hóa trên, bạn có thể áp dụng một số biện pháp phòng ngừa sau:

Hạn chế sử dụng thuốc NSAIDs: Các thuốc chống viêm không steroid như aspirin có thể làm tăng nguy cơ loét dạ dày. Nếu cần dùng, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để điều chỉnh liều hoặc sử dụng thay thế.
Điều trị dứt điểm vi khuẩn H. pylori: Nếu bạn bị nhiễm vi khuẩn H. pylori, việc điều trị đúng cách sẽ giúp ngăn ngừa viêm loét dạ dày và tá tràng, từ đó giảm nguy cơ xuất huyết.
Ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống hợp lý, cân đối sẽ giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày và giảm nguy cơ loét hoặc viêm dạ dày.
Tránh rượu bia và thuốc lá: Rượu bia và thuốc lá có thể gây tổn thương niêm mạc dạ dày và làm tăng nguy cơ xuất huyết. Giảm hoặc ngừng sử dụng các chất này sẽ giúp bảo vệ hệ tiêu hóa.
Kiểm soát bệnh lý nền: Nếu bạn mắc các bệnh lý như xơ gan hoặc bệnh đông máu, việc điều trị và kiểm soát các bệnh này có thể giúp giảm nguy cơ gặp phải tình trạng xuất huyết tiêu hóa trên.

Việc phòng ngừa đúng cách sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe và giảm thiểu nguy cơ mắc phải xuất huyết tiêu hóa trên.

Phương pháp điều trị xuất huyết tiêu hóa trên

Điều trị xuất huyết tiêu hóa trên phụ thuộc vào mức độ và nguyên nhân gây chảy máu. Có thể áp dụng các phương pháp điều trị bằng thuốc, không dùng thuốc hoặc thậm chí kết hợp với các phương pháp y học cổ truyền để giúp giảm thiểu các triệu chứng và ngừng xuất huyết.

Điều trị bằng thuốc

Điều trị bằng thuốc là phương pháp phổ biến và hiệu quả trong việc kiểm soát xuất huyết tiêu hóa trên. Một số loại thuốc được sử dụng để làm giảm tình trạng chảy máu và bảo vệ niêm mạc dạ dày:

Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Những thuốc này giúp giảm sản xuất axit trong dạ dày, từ đó giúp làm lành các vết loét và ngừng chảy máu. Các loại thuốc như omeprazol, pantoprazol hoặc esomeprazol thường được chỉ định cho bệnh nhân có loét dạ dày hoặc tá tràng.
Thuốc kháng histamin H2: Thuốc này cũng giúp giảm lượng acid dạ dày, làm giảm kích thích lên các vết loét. Các thuốc như ranitidin hoặc famotidin có thể được sử dụng cho bệnh nhân bị loét dạ dày hoặc giãn tĩnh mạch thực quản.
Thuốc cầm máu: Các thuốc như octreotide hoặc vasopressin có thể giúp co lại các tĩnh mạch bị giãn, ngừng chảy máu, đặc biệt hữu ích trong trường hợp giãn tĩnh mạch thực quản.
Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày: Các thuốc như sucralfate giúp tạo một lớp bảo vệ niêm mạc dạ dày, giúp làm lành các vết loét và giảm nguy cơ chảy máu.
Antibiotics: Nếu nguyên nhân là nhiễm khuẩn do vi khuẩn Helicobacter pylori, các loại kháng sinh như amoxicillin hoặc clarithromycin sẽ được chỉ định để tiêu diệt vi khuẩn và giảm tình trạng viêm loét dạ dày.

Điều trị không dùng thuốc

Trong một số trường hợp, điều trị không dùng thuốc có thể là một phương án thích hợp, đặc biệt khi tình trạng xuất huyết tiêu hóa trên không quá nghiêm trọng. Các phương pháp không dùng thuốc chủ yếu bao gồm:

Nội soi cầm máu: Phương pháp nội soi có thể được sử dụng để xác định vị trí và nguyên nhân gây xuất huyết. Các kỹ thuật như tiêm thuốc cầm máu hoặc sử dụng đốt điện để làm đông máu có thể giúp ngừng chảy máu tại chỗ.
Thủ thuật thắt tĩnh mạch thực quản: Trong trường hợp giãn tĩnh mạch thực quản, bác sĩ có thể sử dụng phương pháp nội soi để thắt các tĩnh mạch giãn, giúp ngừng chảy máu.
Truyền máu: Nếu bệnh nhân mất máu nghiêm trọng, việc truyền máu có thể cần thiết để ổn định huyết áp và cung cấp đủ oxy cho các cơ quan trong cơ thể.
Chế độ ăn uống hợp lý: Trong giai đoạn điều trị, bệnh nhân cần duy trì một chế độ ăn nhẹ, dễ tiêu hóa và tránh các thực phẩm có thể kích thích dạ dày như gia vị cay, rượu bia, cà phê và thuốc lá. Việc tuân thủ chế độ ăn uống hợp lý có thể hỗ trợ việc hồi phục nhanh chóng và giảm nguy cơ tái phát.

Điều trị bằng y học cổ truyền

Y học cổ truyền cũng có thể hỗ trợ điều trị xuất huyết tiêu hóa trên, đặc biệt là trong việc cải thiện chức năng tiêu hóa và giảm thiểu các triệu chứng. Một số phương pháp điều trị bằng thảo dược được sử dụng trong điều trị tình trạng này:

Chữa trị bằng thuốc sắc: Các bài thuốc từ thảo dược như cam thảo, sơn tra và hoàng kỳ có tác dụng hỗ trợ cải thiện chức năng tiêu hóa, giúp làm lành vết loét dạ dày và giảm đau. Các loại thảo dược này cũng giúp bồi bổ khí huyết, tăng cường sức đề kháng và ngừng xuất huyết.
Châm cứu: Phương pháp châm cứu có thể giúp cải thiện lưu thông máu và giảm đau, giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng sau khi bị mất máu. Châm cứu cũng giúp kích thích các điểm huyệt liên quan đến hệ tiêu hóa, hỗ trợ quá trình làm lành niêm mạc dạ dày và giảm các triệu chứng khó chịu.
Xoa bóp bấm huyệt: Xoa bóp và bấm huyệt ở các khu vực như bụng, gan và thận có thể giúp thư giãn cơ thể, giảm căng thẳng và hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả hơn.

Phương pháp điều trị bằng y học cổ truyền giúp bổ sung và hỗ trợ quá trình điều trị chính thống, tuy nhiên cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Tình trạng xuất huyết tiêu hóa trên có thể điều trị được nếu phát hiện sớm và áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp. Tuy nhiên, việc duy trì lối sống lành mạnh, hạn chế các yếu tố nguy cơ và tuân thủ các phương pháp điều trị sẽ giúp phòng ngừa tái phát và giữ cho hệ tiêu hóa khỏe mạnh.