Creatinin

Creatinin là chất có nguồn gốc ngoại sinh từ thức ăn và nội sinh từ các bộ phận bên trong cơ thể. Có thể đánh giá độ suy thận theo creatinin. Những thông tin hữu ích trong bài viết dưới đây sẽ làm sáng tỏ thuật ngữ này.

Creatinin là gì? Khi nào cần làm xét nghiệm Creatinin?

Xem xét mức độ suy thận qua creatinin là phương pháp thông dụng và hiệu quả nhất hiện nay. Nhờ có các xét nghiệm này mà bác sĩ có thể đánh giá tình trạng của bệnh nhân nhanh chóng.

Creatinin là gì?

Creatinin chính là kết quả của sự hao mòn creatin trên các cơ bắp của con người. Chất này trong cơ thể được chia thành 2 loại:

• Creatinin nội sinh: Tổng hợp từ Methionin và Arginine chủ yếu từ tụy, gan, thận.
• Creatinin ngoại sinh: Được cung cấp qua các bữa ăn hàng ngày.

Creatinin trong máu khi thận khỏe mạnh sẽ ở mức độ cho phép. Thận đào thải chất này nên có thể dựa vào nồng độ creatinin để đoán chức năng của thận đang hoạt động tốt hay không.

Nếu cơ thể mất nước hay có những vấn đề ở thận như: Viêm bể thận, viêm cầu thận, tắc đường nước tiểu thì lượng creatinin sẽ thay đổi bất thường. Creatinin máu sẽ thay đổi thời gian trong ngày. Thường sau bữa ăn thì creatinin sẽ tăng, đặc biệt là khi nạp vào cơ thể lượng lớn protein. Creatinin thấp nhất vào buổi sáng sớm và cao nhất lúc 19h tối.

Xét nghiệm nồng độ creatinin máu là tiêu chuẩn chính xác nhất để đánh  giá suy thận. Creatinin có chỉ số cho phép chứng tỏ chức năng của thận đang hoạt động bình thường. Khi chất này thay đổi thì chắc chắn thận của bạn đang gặp vấn đề.

Khi nào bạn cần làm xét nghiệm creatinin?

Khi bệnh nhân nghi ngờ về hoạt động của thận hoặc mắc các bệnh lý cấp tính sẽ được chỉ định xét nghiệm creatinin máu.

• Cơ thể mệt mỏi, ăn không ngon miệng, ngủ không ngon giấc, thiếu tập trung.
• Cơ thể bị sưng phù ở một số bộ phận: Mặt, tay chân, bụng…
• Nước tiểu thay đổi bất thường: Sậm màu, có lẫn máu, nhiều bọt…
• Lượng nước tiểu bài tiết ít hơn so với bình thường.
• Hay tiểu về đêm, tiểu buốt, tiểu rắt.
• Đau vùng hố lưng và hai bên sườn.
• Huyết áp tăng

Các bệnh nhân có bệnh lý liên quan đến thận cũng thường được chỉ định làm xét nghiệm creatinin định kỳ.

• Bệnh tiểu đường ( Nên xét nghiệm ít nhất 1 lần/năm)
• Tiểu đường tuýp 1 và 2
• Người mắc bệnh ảnh hưởng đến chức năng lọc của thận
• Đối tượng thường sử dụng các loại thuốc giảm đau, chống viêm

Người bệnh được xét nghiệm tốc độ lọc của thận, độ thanh thải creatinin (Đo đếm lượng creatinin đảo thải ra khỏi cơ thể qua thận là bao nhiêu).

Các nguyên nhân gây ra thay đổi nồng độ creatinin máu

Có nhiều nguyên nhân gây thay đổi nồng độ creatinin máu. Nếu chỉ số tăng thì rất có thể bạn đang mắc các bệnh liên quan đến thận.

• Suy thận nguồn gốc trước thận: Do suy tim, mất nước làm giảm khối lượng tuần hoàn gây xuất huyết, hẹp động mạch thận.
• Suy thận nguồn gốc tại thận: Do cầu thận bị tổn thương khi mắc bệnh đái tháo đường, huyết áp cao, lupus ban đỏ…
• Tổn thương tại ống thận: Viêm bể thận, sỏi thận, viêm nhú thận, đau xương tủy, canxi trong máu tăng, acid uric tăng,…
• Suy nguồn gốc sau thận: Do các loại u bàng quang, tử cung; sỏi thận, ung thư tiền liệt tuyến,…

Ngoài ra cũng có một số nguyên nhân khác gây ra tình trạng creatinin thấp như:

• Máu bị loãng
• Phụ nữ đang mang thai
• Suy dinh dưỡng nặng
• Sử dụng một số loại thuốc khiến nồng độ creatinin trong máu tăng lên như: Thuốc huyết áp, aminoglycosides, cimetidine, hóa trị, thuốc nhóm NSAIDS có tác dụng giảm đau chống viêm.
• Chấn thương cơ làm hồng cầu vỡ làm tăng giải phóng creatinin vào máu

Quy trình thực hiện xét nghiệm Creatinin

Các bước thực hiện

Trước khi bước vào xét nghiệm creatinin niệu, bác sĩ sẽ giải thích cho bạn một số quy trình cụ thể như:

• Không cần kiêng ăn uống trước khi kiểm tra.
• Đối với một số loại thuốc sẽ phải ngưng sử dụng vì chúng có thể gây ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.

Các loại xét nghiệm

Quy trình đo creatinin máu:

• Bước 1: Bác sĩ lấy máu từ cơ thể người bệnh cho vào một ống nhỏ có nắp đỏ. Đối với trẻ em sẽ lấy máu từ gót chân.
• Bước 2: Mẫu máu vừa thu được sẽ đưa về phòng xét nghiệm để đo nồng độ creatinin bằng máy móc.

Tùy theo từng lứa tuổi thì chỉ số sẽ có sự khác nhau. Kết quả bình thường sẽ như sau:

• Người lớn:

Chỉ số ở nam: 53-106 umol/l (đơn vị SI) hoặc 0.6-1.2 mg/dl

Chỉ số ở nữ: 44-97 umol/l (đơn vị SI) hoặc 0.5-1.1 mg/dl

• Người cao tuổi: Giảm cân nặng cơ thể có thể khiến giảm nồng độ.
• Vị thành niên: 0.5-1.0 mg/dl.
• Trẻ em: 0.3-0.7 mg/dl.
• Trẻ nhỏ: 0.2-0.4 mg/dl.
• Trẻ sơ sinh: 0.3-1.2 mg/dl.

Xét nghiệm thanh thải creatinin

Xét nghiệm thanh thải creatinin sẽ cho kết quả đánh giá tốt hơn so với xét nghiệm đo creatinin máu về hoạt động của thận như thế nào. Để làm xét nghiệm này cần lấy máu và nước tiểu trong một ngày.

Kết quả thận hoạt động bình thường khi có các chỉ số:

• Người lớn dưới 40 tuổi:

Chỉ số ở nam: 1,78 – 2,32 ml/s hoặc 107 – 139 ml/phút

Chỉ số ở nữ: 1,45-1,78 ml/s (đơn vị SI) hoặc 87 – 107 ml/phút

• Trẻ sơ sinh: 40 – 65 ml/phút.
• Người cao tuổi: Giảm 6,5 ml/phút/mỗi 10 năm tuổi. Độ lọc cầu thận dự đoán (eGFR): >60 ml/phút/1,73 m2.

Các yếu tố dẫn đến độ thanh thải creatinin niệu biến đổi bất thường như:

• Creatinin tăng khi đang mang thai, khi vừa tập thể dục xong.
• Creatinin giảm khi các chức năng thận có vấn đề: Viêm cầu thận, hoại tử ống thận cấp tính,…Cùng các tình trạng làm giảm tốc độ lọc cầu thận: Xơ gan, suy tim sung huyết,…

Xét nghiệm xác định tỷ lệ nitơ ure – creatinin trong máu

Xét nghiệm nitơ ure – creatinin trong máu được viết tắt là BUN dùng để đo hàm lượng ure trong máu. Ure bị đào thải ra khỏi cơ thể khi protein phân hủy. Chất này thường được sản xuất ra ở gan và thông qua nước tiểu ra khỏi cơ thể.

Xét nghiệm BUN có kết quả tốt nhất là giá trị 15,5. Nếu có tỷ lệ trong khoảng 6-25 là bình thường. Kết quả bình thường khi chỉ số của các xét nghiệm ở ngưỡng cho phép như đã nêu cụ thể ở từng loại xét nghiệm trên.

Kết quả bất thường là khi các chỉ số đo lường cao hơn hoặc thấp hơn định mức tiêu chuẩn. Nhiều khả năng bệnh nhân đã mắc các bệnh lý liên quan đến thận.

• Tăng nồng độ creatinin: Dễ mắc các bệnh tắc nghẽn đường tiết niệu, viêm bể thận, viêm cầu thận, sưng thận, giảm lưu lượng máu đến thận (suy tim sung huyết, xơ vữa động mạch).
• Nồng độ creatinin thấp: Giảm khối lượng cơ (suy cơ, loạn dưỡng cơ bắp), cơ thể suy nhược.

Giá trị xét nghiệm bình thường có thể không đồng nhất vì còn tùy thuộc vào cơ sở thực hiện xét nghiệm. Vì vậy khi có kết quả bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để biết chính xác tình trạng của mình.

Các lưu ý giúp giảm creatinin máu

• Hạn chế hoạt động mạnh: Người khỏe mạnh nên vận động nhiều sẽ tốt cho sức khỏe nhưng đối với người suy thận chỉ nên tập yoga, đi bộ nhẹ nhàng. Hoạt động mạnh sẽ khiến creatinin tăng và tích tụ nhiều trong máu.
• Kiểm soát chặt chẽ lượng chất lỏng đưa vào cơ thể: Nếu uống ít nước thì bạn sẽ đi tiểu ít hơn, đồng nghĩa với lượng creatinin sẽ được bài tiết ít hơn. Nếu uống nhiều nước dẫn đến tăng huyết áp gây áp lực cho thận. Vì vậy cần uống lượng nước vừa đủ khoảng 1-1,5 lít.
• Ngủ đủ giấc: Khi ngủ, các cơ quan trong cơ thể đều giảm cường độ hoạt động và trao đổi chất. Điều này làm quá trình chuyển hóa thành creatinine chậm hơn, tạo điều kiện cho chất cũ được loại bỏ trước khi có creatinine mới. Vì vậy bạn nên ngủ đủ 8 tiếng và không nên thức khuya.

Trên đây là những kiến thức tổng hợp về ý nghĩa của các chỉ số xét nghiệm giúp đánh giá suy thận qua creatinin. Nếu thấy có bất kỳ dấu hiệu nào liên quan đến suy thận, người bệnh nên nhanh chóng tới các bệnh viện chuyên khoa để xét nghiệm và sớm điều trị.