Cây Mã Đề

Cây mã đề thuộc họ gì? Đặc điểm thực vật và khu vực phân bố

Mã đề là loài thực vật mọc dại, xuất hiện khá nhiều ở Việt Nam. Những thông tin tổng quát về vị thảo dược này như sau:

• Tên dược liệu: cây mã đề
• Tên gọi khác: rau mã đề, xạ tiền thảo, cây bông mã đề, bông lá đề
• Tên khoa học: Plantago Major L
• Thuộc họ Mã đề - Plantaginaceae

Đặc điểm thực vật

Là loài cây mọc dại, thế nhưng mã đề lại rất dễ để phân biệt với các loại thực vật khác. Dựa vào những đặc điểm nổi bật dưới đây, bạn có thể dễ dàng nhận dạng vị thuốc này.

• Mã đề thuộc loài cây cỏ, thấp, có tuổi thọ dài (khoảng vài năm) và thường sống thành từng đám.
• Từ gốc, lá cây mọc lên thành cụm, có những cây lên đến 20 – 30 lá một gốc. Phiến lá rộng khoảng 6 – 10 cm, hình thìa hay nang trứng và có các nhiều gân chạy dọc theo sống lá.
• Hoa mã đề không mọc riêng lẻ mà nối nhau tạo thành cán dài khoảng 20 cm, dựng thẳng lên trời.
• Quả thuộc loại quả mang, bên trong có chứa khoảng 8 – 12 hạt. Mỗi hạt có màu nâu sạm, kích thước rơi vào khoảng vài mm giống như hạt cây vừng (mè).

Cây mã đề mọc ở đâu? Khu vực phân bố chủ yếu

Với sức sống mãnh liệt, cây bông mã đề xuất hiện ở rất nhiều nơi từ bụi rậm, góc vườn, ven đường đến khu vực rừng núi,… Ngày nay, số lượng mã đề bị giảm đáng kể do diện tích đất bị thu hẹp, khai thác nhiều. Tuy nhiên, tại một số vùng vẫn rất phổ biến như Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Ninh Bình và nhiều tỉnh thành phía Nam.

Do nhu cầu sử dụng ngày càng gia tăng, rất nhiều nơi tiến hành trồng thảo dược này. Điển hình như cây thuốc mã đề được trồng với diện tích lớn tại Vườn thảo dược sạch Vietfarm.

Thu hái và bào chế

Hầu hết các bộ phận của cây thuốc mã đề đều có thể sử dụng trong nhiều bài thuốc khác nhau tùy vào từng mục đích cụ thể.

• Lá cây mã đề: Bộ phận này thường được người dân khai thác khá nhiều. Vậy lá cây mã đề có tác dụng gì cho sức khỏe? Các lá mã đề non được dùng để ăn sống như một loại rau ăn kèm trong các món salad, rau ghém. Ngoài ra, chúng còn được dùng để xào, nấu các món canh tôm, hầm thịt mang đến nhiều giá trị dinh dưỡng.
• Hạt: Khoảng tháng 7 – 8 là thời điểm thích hợp để khai thác bởi lúc này hạt đã già và chứa nhiều dưỡng chất. Người ta thường lấy cả bông rồi về phơi khô, đập để các rơi ra, bảo quản thật kỹ trong các hộp kín. Hạt sau khi khô còn được gọi với cái tên khác trong Đông y là Xa tiền tử.
• Thân: Bộ phận thân sau khi thu hoạch cần loại bỏ hết rễ và các cây cỏ dại khác. Sau đó phơi khô, bảo quản tránh nơi ẩm mốc để sử dụng trong các bài thuốc. Vị thuốc này còn được biết đến là Mã đề thảo (Xạ tiền thảo).
• Rễ: Bộ phận rễ thường được tách ra riêng để phơi khô sử dụng trong tùy bài thuốc.

Vậy những bộ phận này trong cây mã đề tác dụng gì? Câu trả lời sẽ được giải đáp trong các phần tiếp theo của bài viết này.

Phân loại mã đề trong tự nhiên

Dựa vào môi trường sống, cây thuốc mã đề được phân thành hai loại:

• Cây mã đề khô: Loài này thường sống ở những nơi đất cao, khô và khả năng chịu được khô hạn tốt. Tác dụng của cây mã đề khô như là: điều trị nhiệt miệng, khó ngủ, cai thuốc lá, cơ thể mệt mỏi.
• Cây mã đề nước: Tại các ven hồ, ruộng hay đầm là nơi mà loài cây này sinh sống. Chúng cũng mang những đặc điểm giống với cây khô nhưng lá thường tốt hơn, rễ và thân ngập trong bùn, nước. Đây chính là dược liệu phổ biến trong Đông y.

Dược tính của thảo dược mã đề

Hầu hết các bộ phận từ thân đến rễ cây mã đề đều có khả năng chữa bệnh bởi dược tính cao. Không ít các tài liệu khoa học đã chứng minh được những hợp chất hiếm có trong thảo dược này. Vậy những dược chất có trong cây mã đề chữa bệnh gì?

Trong các tài liệu Đông y

Đến thời điểm hiện nay, bạn có thể tìm được rất nhiều sách Đông y ghi chép về những đặc tính, công dụng của cây mã đề. Tất cả trong số đó đều khẳng định thảo dược này là vị thuốc có tính hàn, vị ngọt và quy vào kinh can, thận. Từ đó, cây mã đề có thể chủ trị các chứng như nóng trong, thông khí, tiêu thũng, kháng viêm, lợi tiểu và giải độc rất hiệu quả.

Chính vì những đặc tính này, cây thuốc mã đề trở thành dược liệu không thể thiếu trong nhiều bài thuốc.

Trong các nghiên cứu khoa học

Bên cạnh những cuốn sách Đông y thời xưa, còn có rất nhiều tài liệu khoa học trên thế giới nghiên cứu về đặc tính cây mã đề tác dụng và cách dùng của nó. Kết quả đã chỉ ra rằng rất trong mã đề chứa rất nhiều dược chất quý.

• Bộ phận thân mã đề chứa phần lớn là aucubin – một loại glucozit cần thiết cho sức khỏe, có khả năng tiêu diệt các tế bào gây ung thư. Bên cạnh đó, bộ phận này cũng chứa nhiều allantoin và apigenin có tác dụng kháng viêm hiệu quả.
• Lá cây chứa nhiều beta carotene, vitamin C và K, canxi và axit oleanolic. Những chất này giúp ngăn ngừa viêm gan, bảo vệ gan tốt hơn, đẩy lùi ung thư, giúp xương chắc khỏe và nhiều vai trò quan trọng khác trong cơ thể.
• Hạt mã đề chứa lượng lớn các chất như choline, adnin, axit plantenolic rất tốt cho thận và hệ bài tiết.
• Không ít người thắc mắc rễ cây mã đề có tác dụng gì bởi rất ít bài thuốc dùng đến nó. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, rễ mã đề chứa nhiều chất có công dụng hạ sốt, chữa ho hiệu quả.

Cây mã đề có tác dụng gì là câu hỏi khiến nhiều người băn khoăn. Từ các nghiên cứu về dược tính, giới y khoa đã rút ra những kết luận về tác dụng chữa bệnh của thảo dược này như sau:

• Lợi tiểu, chữa bí tiểu, tiểu rắt, tiểu khó, tán sỏi, trị sỏi thận hiệu quả.
• Trị các triệu chứng của các bệnh hô hấp như trừ đờm, chữa ho, đau họng.
• Chữa các bệnh ngoài da, mụn nhọt, nám.
• Khắc phục tình trạng cao huyết áp, hạ đường huyết.
• Mát gan, tăng cường chức năng gan và đào thải độc tố trong cơ thể.
• Tăng cường thị lực, hỗ trợ chữa các tật về mắt như cận, loạn hay viễn thị.
• Ngăn ngừa ung thư.
• Hỗ trợ cai thuốc lá.
• Trị độc cho côn trùng đốt, rắn cắn.

Những bài thuốc từ cây mã đề chữa bệnh hiệu quả nhất

Đến đây, chắc hẳn bạn không còn thắc mắc là cây mã đề trị bệnh gì rồi phải không? Với những công dụng như chúng ta đã đề cập ở trên, cây mã đề trở thành nguyên liệu không thể thiếu trong rất nhiều bài thuốc. Ngay sau đây chúng tôi xin giới thiệu đến bạn những cách dùng cây mã đề hiệu quả nhất.

Sử dụng như một vị rau trong các món ăn hàng ngày

Các món ăn chế biến từ rau mã đề đã quá quen thuộc trong bữa ăn của nhiều gia đình. Không chỉ ngon miệng, các món ăn này lại còn chứa rất nhiều giá trị dinh dưỡng cho mọi người.

• Món canh từ rau mã đề: Bạn có thể chế biến được rất nhiều món canh như canh thịt, đậu hũ, nấm,… cùng với rau mã đề. Công thức làm vô cùng đơn giản, bạn chỉ cần nấu canh như bình thường sau cùng cho thêm cây mã đề cắt khúc, đun đến khi chín tới.
• Rau mã đề xào thịt bò: Phi thơm tỏi, cho thịt bò vào xào qua rồi cho thêm rau mã đề vào. Nêm gia vị vừa đủ rồi nêm vừa miệng là bạn đã có ngay một món ăn bổ dưỡng.
• Rau mã đề luộc: Bạn đun nồi nước sôi lên rồi cho rau cùng một ít mì chính, muối sau đó đun chín tới.

Bài thuốc cây mã đề chữa viêm bàng quang hiệu quả

Cách sử dụng cây mã đề để chữa viêm bàng quang sẽ khó có thể điều trị dứt điểm. Tuy nhiên, chúng lại mang lại hiệu quả trong việc làm thuyên giảm các triệu chứng, ngăn ngừa bệnh để lại biến chứng. Bạn có thể thực hiện theo một trong hai bài thuốc dưới đây:

• Bài thuốc 1: Lấy 1 nắm lá tươi hay 30 gram cây mã đề khô rửa sạch. Đun nhỏ lửa với khoảng 1 lít nước trong vòng 30 phút. Sau đó loại bỏ bã, lấy phần nước uống thành 3 bữa trong ngày.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị mã đề, phục linh, hoàng liên, hoàng bá, rễ cỏ tranh mỗi loại 12 gram cùng bán hạ chế, hoạt trạch, trư kinh, mộc thông mỗi vị 8 gram. Sắc tất cả vị thuốc này dưới lửa nhỏ, đến khi còn nửa nước thì chắt lấy nước chia thành nhiều lần uống trong ngày.

Bài thuốc cây mã đề trị mụn nhọt, côn trùng đốt

• Bạn lấy một nắm lá mã đề tươi sau đó giã dập rồi đắp lên vết mụn. Trước khi đắp cần vệ sinh thật sạch vị trí bị mụn và vùng da xung quanh.
• Sau đó, băng bó lại để cẩn thận trong khoảng 30 phút đến 1 tiếng đồng hồ.

Bài thuốc chữa phù thũng

• Chuẩn bị 30 gram mã đề cùng phục linh bì, vỏ bí xanh mỗi loại 20 gram và đại phúc bì 15 gram.
• Sắc thành nước thuốc đặc, chia uống nhiều lần hết trong ngày.

Bạn nên sử dụng thường xuyên để mang đến hiệu quả tốt nhất.

Bài thuốc chữa sỏi thận, sỏi bàng quang

• Chuẩn bị các nguyên liệu gồm bông mã đề, ngư tinh thảo, kim tiền thảo mỗi vị thuốc 30 gram.
• Sắc nhỏ lửa đến khi cô cạn thì chắt lấy nước chia thành hai lần uống trong ngày.

Bài thuốc lợi tiểu

• Sử dụng 10 gram hạt mã đề phơi khô cùng với 2 gram cam thảo.
• Đun sôi cùng 600ml nước đến khi cô cạn còn khoảng 1/3 thì chắt lấy nước.
• Chia làm 3 lần uống sáng, đầu chiều và tối.

Bài thuốc cây mã đề trị ho

Với bài thuốc điều trị ho, bạn cần làm các bước như sau:

• Sử dụng một nắm mã đề nấu nước uống.
• Đun dược liệu cùng với khoảng 600ml nước, sau đó, lọc bỏ bã chắt lấy nước uống mỗi ngày, không để qua đêm.

Cùng với đó là bài thuốc chữa ho, tiêu đờm, công thức được thực hiện như sau:

• Chuẩn bị: thân mã đề khô 10 gram, cam thảo, cát cánh mỗi vị 2 gram.
• Đem sắc với lửa nhỏ, chắt lấy nước uống 3 lần trong ngày.

Bài thuốc cây mã đề chữa rắn cắn

• Lấy khoảng 10 ngọn cây mã đề tươi cho người bị rắn cắn nhai kỹ nuốt phần nước.
• Phần bã còn lại đem đắp chỗ vết thương.

Cách làm này chỉ có thể sơ cứu trong tình thế cấp bách. Khi rắn cắn, người bệnh vẫn phải tìm đến ngay các cơ sở y tế để sơ cứu kịp thời, tránh để bệnh chuyển biến nặng.

Bài thuốc cây mã đề trị nám da

• Chuẩn bị một nắm lá mã đề tươi hoặc 15 – 20 gram khô, rửa sạch.
• Đun kỹ với nước trong khoảng 30 phút.
• Chắt lấy nước uống trong ngày.

Mua cây mã đề ở đâu? Giá thành như thế nào?

Dù xuất hiện khá nhiều ở Việt Nam, thế nhưng không phải ai cũng có thể dễ dàng tiếp cận thảo dược này. Chính vì thế, rất nhiều nơi ở nước ta tiến hành trồng cây mã đề để cung cấp ra thị trường. Bạn có thể mua cây mã đề ở nhiều cửa hàng bán dược liệu uy tín. Điển hình trong số đó không thể bỏ qua Trung tâm nghiên cứu và nuôi trồng dược liệu Vietfarm – thương hiệu uy tín hàng đầu.

• Vườn dược liệu Vietfarm tại Hòa Bình đang sở hữu một diện tích lớn thảo dược mã đề lên tới 2 Ha. Dược liệu được trồng và chăm sóc theo đúng tiêu chuẩn của GACP – WHO từ giai đoạn chọn đất, chọn giống đến khi thành phẩm.
• Quy trình sấy khô và đóng gói đúng chuẩn, giữ trọn dưỡng chất trong thảo dược mang đến cho khách hàng chất lượng tốt nhất.
• Giá bán tại Vietfarm cũng vô cùng hợp lý, mỗi 0,5 kg dược liệu khô chỉ có giá là 75.000 VNĐ, thấp hơn nhiều so với giá thị trường hiện nay. Đặc biệt, mỗi đơn hàng có hóa đơn trên 500.000 VNĐ sẽ được miễn cước phí vận chuyển.

Những lưu ý cho người dùng khi sử dụng cây mã đề thường xuyên

Cây thuốc mã đề là dược liệu khá lành tính. Nhưng để sử dụng hiệu quả nhất, an toàn nhất, bạn cần lưu ý những điểm sau:

• Phụ nữ mang thai hay cho con bú cần cẩn trọng khi sử dụng. Để mang đến an toàn nhất, hãy nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
• Trẻ em dưới 3 tuổi không được dùng thảo dược này.
• Vì tác dụng lợi tiểu, người thận yếu hay đi tiểu nhiều vào đêm thì cần cân nhắc trước khi sử dụng. Đồng thời, không nên dùng vào buổi tối, sử dụng với liều lượng ít hơn người bình thường.
• Không tự ý thêm các dược liệu khác để tránh tạo chất độc, làm giảm tác dụng thuốc.
• Trong quá trình sử dụng cây thuốc mã đề, người dùng không nên sử dụng bia rượu, kiêng đồ nóng, cà phê, chất kích thích, thuốc lá.
• Kết hợp với chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất cùng lối sống lành mạnh.