Bã Đậu Amidan

Bã đậu amidan là bệnh gì?

Bã đậu amidan (tên tiếng anh là Tonsil Stone) là tình trạng bệnh lý xuất hiện tại hai khối amidan. Dấu hiệu đặc trưng là các khối hạt màu vàng hoặc trắng, có cấu trúc tương tự bã đậu xuất hiện trên bề mặt amidan. Đây được coi là tình trạng mãn tính, việc điều trị tương đối khó khăn và cần nhiều thời gian hơn. 

Dấu hiệu đặc trưng của tình trạng bã đậu amidan

Bã đậu amidan là tình trạng nhiễm trùng tương đối nghiêm trọng. Tuy nhiên, các dấu hiệu khởi phát ban đầu thường ẩn sâu phía trong các hốc amidan do đó việc phát hiện sớm là tương đối khó khăn.

Người bệnh cần lưu ý các biểu hiện sau để nhận biết và điều trị bệnh từ sớm:

• Miệng có mùi hôi: Lượng virus, vi khuẩn trong tăng nhanh và mạnh trong cổ họng sinh ra hợp chất bay hơi của lưu huỳnh - gây hôi miệng. 
• Sưng đau amidan: Tình trạng nhiễm trùng do vi khuẩn, virus xâm nhập gây kích ứng, sưng tấy amidan. Người bệnh có thể nhìn rõ amidan bị sưng to bằng mắt thường, gây bít tắc đường thở
• Đau họng, khó nuốt: Do amidan sưng to, viêm và tấy đỏ nên người bệnh bị đau nhức dữ dội. Tình trạng này kéo dài ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống sinh hoạt của người bệnh, gây khó nuốt khi ăn và khó thở.

• Nhìn thấy hạt trắng trên hai khối amidan: Tại hai khối amidan xuất hiện chấm trắng lấm tấm hoặc thành từng mảng thấy rõ. Ngoài ra, rất có thể còn nhiều mảng trắng khác ở vị trí khuất không thể nhìn thấy trong hốc amidan
• Sốt cao: Do đây là tình trạng nhiễm trùng nên cơ thể người bệnh có thể tăng thân nhiệt (thậm chí sốt cao). Cần có biện pháp hạ sốt kịp thời khi nhiệt độ lên trên 38,5 độ C
• Đau tai, đau mũi: Tai mũi họng là các cơ quan có mối liên hệ mật thiết với nhau. Do đó, khi mắc bệnh viêm amidan rất dễ lây lan và gây các biểu hiện đau tai và nhức mũi

Ngoài ra, tùy thuộc đối tượng cụ thể mà có thể xuất hiện thêm một số biểu hiện khác. Người bệnh nên đi khám từ sớm để được bác sĩ chẩn đoán và đưa ra phương hướng điều trị phù hợp.

Nguyên nhân hình thành Bã đậu Amidan

Theo bác sĩ Lê Phương nguyên nhân gây bệnh chủ yếu do lượng canxi dư thừa và tích tụ tại các hốc amidan gây viêm nhiễm và tạo mủ trắng. Lượng canxi dư có thể do nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu do thức ăn và đồ uống hàng ngày. Đồng thời, khi các khối mủ đã hình thành, thức ăn tiếp tục ma sát khiến tình trạng nặng hơn, thậm chí gây hôi miệng

Một số nguyên nhân cần chú ý với tình trạng bã đậu amidan như sau:

• Đặc điểm cấu trúc amidan: Bản thân amidan có cấu trúc nhiều hốc và khe rãnh. Do đó, trong quá trình ăn uống, thức ăn rất dễ vướng lại và tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của vi khuẩn, virus đường hô hấp. Lượng thức ăn tích tụ trong hốc amidan nhiều gây dư thừa canxi, hình thành ổ bã đậu hai bên amidan
• Điều trị các bệnh lý hô hấp không dứt điểm: Người bệnh từng bị viêm amidan nhưng điều trị không dứt điểm, khiến bệnh dễ tái phát và viêm nhiễm nặng hơn.
• Yếu tố thời tiết: Bệnh này thường xuất hiện vào thời điểm giao mùa, đặc biệt là mùa xuân và mùa đông. Thời tiết thay đổi đột ngột khiến cơ thể không thể thích nghi kịp, do đó tạo điều kiện cho các tác nhân từ bên ngoài xâm nhập và gây bệnh
• Vệ sinh không đúng cách: Không vệ sinh răng miệng hoặc vệ sinh không đúng cách tạo cơ hội cho sự xâm nhập của virus, vi khuẩn và gây ảnh hưởng tại 2 khối amidan.
• Ô nhiễm môi trường: Sinh sống và làm việc trong môi trường nhiều khói bụi hoặc phải tiếp xúc trực tiếp với hóa chất (do tính chất công việc)
• Thói quen ăn uống không tốt: Chế độ ăn uống không đảm bảo dinh dưỡng, ăn nhiều gia vị gây kích ứng hoặc chất kích thích có thể gây suy giảm hệ miễn dịch. Điều này khiến cơ thể dễ bị tấn công bởi các vi khuẩn gây bệnh.

Bã đậu amidan có tự khỏi không? Có nguy hiểm không?

Bã đậu amidan có thể coi là tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng tại khối amidan. Đây là một khối vôi hóa hình thành theo thời gian, kích thước tăng dần và gây khó chịu rõ rệt ở người bệnh. 

Theo các chuyên gia y tế nhận định, đây là tình trạng bệnh KHÔNG THỂ TỰ KHỎI mà cần có phác đồ điều trị phù hợp. Do đó, người bệnh không được chủ quan nếu có các dấu hiệu của bệnh. Cần tiến hành khám, điều trị sớm để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm của bệnh.

Bệnh lý này thuộc các chứng bệnh đường hô hấp trên, do đó một số biến chứng nguy hiểm có thể có như sau:

• Biến chứng tại họng: Người bệnh có thể bị áp xe quanh amidan, viêm mô tế bào amidan,... với biểu hiện viêm nhiễm nặng, đau đớn dữ dội. 
• Biến chứng tai-mũi-họng: Tai mũi họng là các cơ quan liên quan mật thiết với nhau. Viêm amidan lâu ngày khiến người bệnh có thể mắc viêm tai giữa, viêm xoang, viêm mũi tương đối khó chịu
• Biến chứng toàn thân: Nghiêm trọng nhất, người bệnh có thể bị nhiễm khuẩn toàn thân, viêm cầu thận, viêm khớp, các bệnh lý về tim mạch,....

Phương pháp chẩn đoán bệnh

Chẩn đoán bã đậu amidan đòi hỏi sự chính xác và cẩn thận trong quá trình khám lâm sàng cũng như áp dụng các phương pháp hỗ trợ chẩn đoán nếu cần. Dưới đây là các bước tiêu chuẩn để chẩn đoán tình trạng này trong lâm sàng:

Khám lâm sàng:

Bác sĩ sẽ tiến hành khám vùng cổ họng, đặc biệt là khu vực amidan, để tìm kiếm sự hiện diện của các hạt bã đậu. Các hạt này thường có màu trắng hoặc vàng và có thể được nhìn thấy trực tiếp qua lỗ amidan sâu. Trong khi khám, bác sĩ sẽ sử dụng đèn pin và dụng cụ nhìn họng để quan sát rõ ràng hơn.

Phỏng vấn bệnh sử:

Bác sĩ hỏi về các triệu chứng mà bệnh nhân đang gặp phải như cảm giác vướng bất thường ở cổ họng, hôi miệng, đau khi nuốt và thường xuyên có cảm giác muốn ho để làm sạch cổ họng. Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ hỏi về tiền sử bệnh lý của bệnh nhân, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến viêm nhiễm hô hấp, viêm amidan lặp đi lặp lại, hoặc các phản ứng dị ứng.

Sử dụng công nghệ hình ảnh:

Trong trường hợp bã đậu amidan không thể nhìn thấy rõ ràng qua khám ngoài hoặc nếu cần xác định kích thước và vị trí chính xác của các hạt, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp chụp hình như X-quang hoặc CT scan vùng cổ. Các phương pháp này giúp phát hiện chính xác các cục bã cũng như đánh giá tình trạng sưng viêm của amidan.

Kiểm tra thử nghiệm phòng thí nghiệm:

Để loại trừ các nguyên nhân khác của các triệu chứng tương tự (ví dụ như viêm nhiễm do vi khuẩn hoặc virus), bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm máu hoặc xét nghiệm nước bọt để tìm kiếm dấu hiệu nhiễm trùng hoặc viêm.

Quá trình chẩn đoán giúp bác sĩ lên kế hoạch điều trị phù hợp và kịp thời, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Đối tượng dễ mắc bã đậu amidan

Nhận biết các đối tượng có nguy cơ cao giúp đưa ra các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, từ đó giảm thiểu khả năng mắc bã đậu amidan và hạn chế tối đa các triệu chứng khó chịu. Dưới đây là các đối tượng có nguy cơ cao mắc phải tình trạng này:

• Người có cấu trúc amidan đặc biệt: Những người có amidan với nhiều lỗ nhỏ và hốc sâu thường dễ tích tụ các chất thải và vụn thức ăn hơn, từ đó tạo điều kiện cho bã đậu hình thành.
• Người thường xuyên bị viêm họng và viêm amidan: Những tình trạng viêm nhiễm liên tục tại vùng họng và amidan có thể làm tăng nguy cơ bã đậu tạo thành do tế bào chết và mủ tích tụ.
• Trẻ em và thanh thiếu niên: Đây là nhóm tuổi thường xuyên mắc các bệnh về đường hô hấp trên do hệ miễn dịch còn non yếu, dẫn đến tình trạng viêm nhiễm tại amidan thường xuyên hơn.
• Người có thói quen vệ sinh răng miệng kém: Không đánh răng thường xuyên hoặc không sử dụng chỉ nha khoa có thể để lại thức ăn dư thừa trong miệng, là yếu tố thuận lợi cho bã đậu phát triển.
• Người hút thuốc lá và uống rượu: Hút thuốc lá và uống rượu không những làm tổn thương niêm mạc họng mà còn tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển ở amidan.

Lưu ý trong quá trình điều trị và cách phòng ngừa bã đậu amidan

Bã đậu amidan được coi là tình trạng bệnh lý nhiễm trùng tương đối nghiêm trọng. Do đó, chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa sẽ giúp người bệnh hạn chế được tình trạng bệnh này và ngăn ngừa các biến chứng liên quan khác. Cụ thể như sau:

• Vệ sinh răng miệng, tai mũi họng hàng ngày bằng phương pháp thích hợp. Có thể dùng nước muối sinh lý (có sẵn hoặc tự pha) để thực hiện việc vệ sinh.
• Chủ động đi thăm khám họng khi thấy có bất kỳ biểu hiện bất thường nào về sức khỏe như:sưng đau, khó nuốt, nghẹn họng,....
• Uống đủ nước mỗi ngày, không để cơ thể thiếu nước và cổ họng bị khô. Không chỉ là nước khoáng, người bệnh có thể uống thêm nước hoa quả, rau củ tươi.

• Mang mặc quần áo phù hợp với thời tiết, đặc biệt giữ ấm cổ họng khi vào thời điểm giao mùa (chuyển từ nóng sang lạnh).
• Điều trị dứt điểm các bệnh lý amidan (nếu có), tránh để bệnh diễn tiến lâu dài sinh bã đậu tại amidan.
• Điều chỉnh chế độ dinh dưỡng phù hợp với tình trạng bệnh theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Điều chỉnh chế độ sinh hoạt và nghỉ ngơi hợp lý, tránh để đầu óc căng thẳng, áp lực tâm lý trong thời gian này.
• Duy trì vận động nhẹ nhàng mỗi ngày để nâng cao sức đề kháng và cải thiện sức khỏe.
• Mang khẩu trang khi đến nơi công cộng hoặc môi trường bị ô nhiễm hóa chất, khói bụi.

Khi nào cần gặp bác sĩ

Khi thuộc các trường hợp sau, người bệnh cần đến thăm khám bác sĩ chuyên khai Tai Mũi Họng để tránh những biến chứng nguy hiểm:

• Đau họng nặng và kéo dài: Triệu chứng đau họng nghiêm trọng và không giảm đi sau vài ngày, đặc biệt là nếu đau họng đi kèm với sưng và đỏ, có thể bạn đang gặp vấn đề với amidan.
• Sưng và đỏ ở hạch cổ: Amidan vi khuẩn hoặc virus có thể gây viêm nhiễm ở hạch cổ, khiến chúng sưng to và đỏ.
• Khó khăn khi nuốt: Người bệnh gặp khó khăn khi nuốt thức ăn hoặc nước do sưng amidan hoặc do đau họng nặng.
• Triệu chứng của nhiễm trùng: Bã đậu amidan có thể đi kèm với triệu chứng của một nhiễm trùng, bao gồm sốt, mệt mỏi, đau đầu và đau cơ.
• Nếu bạn là trẻ em hoặc người già: Trẻ em và người già thường dễ bị ảnh hưởng nặng hơn bởi các bệnh nhiễm trùng, do đó, nếu có triệu chứng của bã đậu amidan, việc gặp bác sĩ rất quan trọng hơn.
• Nếu triệu chứng không giảm hoặc trở nên nặng hơn sau một thời gian: Nếu các triệu chứng bã đậu amidam không có sự cải thiện sau vài ngày hoặc nếu chúng trở nên nặng hơn, bạn nên gặp bác sĩ để kiểm tra và điều trị.

Cách điều trị bã đậu amidan

Bã đậu amidan là tình trạng nhiễm trùng tại họng không thể để kéo dài do có nguy cơ gây nhiều biến chứng nguy hiểm. Do đó, người bệnh phải khẩn trương đi thăm khám tại các cơ sở y tế và điều trị theo phương pháp phù hợp nhất. Không tự ý mua thuốc hoặc điều trị tại nhà khi chưa hỏi ý kiến bác sĩ chuyên khoa.

Mẹo tự lấy bã đậu amidan tại nhà

Nếu bệnh ở mức độ nhẹ, các ổ bã đậu amidan mới trong giai đoạn khởi phát, chưa xuất hiện dày đặc, người bệnh có thể tham khảo các mẹo tự lấy bã đậu tại nhà. Cụ thể như sau:

Dùng tăm bông lấy bã đậu trong cổ họng

Người bệnh có thể dùng tăm bông hoặc bàn chải để lấy bã đậu ra khỏi cổ họng. Phương pháp này khá đơn giản, dễ thực hiện và hiệu quả đánh bật ổ bã đậu tương đối hiệu quả. 

Cách thực hiện:

• Nhìn qua gương, xác định cụ thể vị trí có bã đậu.
• Nhúng tăm bông sạch vào nước ấm và chọc nhẹ vào ổ mủ amidan.
• Khi thấy ổ bã đậu sắp bung ra, dùng bàn chải thích hợp để hỗ trợ loại bỏ hoàn toàn chúng.

Tuy thực hiện đơn giản nhưng có thể thấy biện pháp này tiềm ẩn nhiều rủi ro do người bệnh phải tác dụng lực gián tiếp qua dụng cụ đến ổ viêm nhiễm. Do đó, người bệnh có thể bị xuất huyết, nhiễm trùng lan rộng,... nên tốt nhất không áp dụng 

Mẹo lấy bã đậu amidan tại nhà với giấm táo pha loãng

Thành phần acid acetic trong giấm táo khi tiếp xúc với phần bã đậu dư thừa gây phản ứng hòa tan với lượng canxi dư thừa. Nhờ đó, các ổ mủ dần dần bị loại bỏ và tình trạng viêm nhiễm, sưng tấy dần cải thiện. 

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị một cốc nước ấm, pha với khoảng 3 thìa giấm táo loãng.
• Khuấy đều, ngậm trong cổ họng từng ngụm và từ từ nuốt xuống.
• Sử dụng đều đặn 2 lần/ngày và kiên trì một thời gian để đem lại hiệu quả như mong muốn.

Uống nước chanh loãng 

Thành phần acid citric trong chanh có tác dụng bào mòn lượng canxi dư thừa, tiêu bớt kích thước bã đậu tại hai khối amidan.

 Mẹo điều trị này tương đối đơn giản, cụ thể như sau:

• Ép chanh lấy nước cốt (1 - 2 quả).
• Pha nước cốt chanh với nước ấm, thêm ít muối hạt, khuấy đều.
• Uống hàng ngày để điều trị hiệu quả (có thể dùng 2-3 lần/ngày).

Nước trà gừng đơn giản tại nhà

Thành phần hoạt chất trong gừng có khả năng kháng khuẩn tương đối tốt, hỗ trợ tiêu diệt tác nhân gây bệnh. Ngoài ra, với vị cay nồng, gừng cải thiện tình trạng hôi miệng rất tốt.

Cách thực hiện:

• Cạo vỏ và thái lát gừng thành dạng sợi/lát mỏng.
• Hãm với lượng nước sôi vừa đủ trong khoảng 15-20 phút.
• Thêm 1-2 thìa mật ong nguyên chất, khuấy đều đến tan hoàn toàn.
• Ngậm trong cổ họng, nuốt xuống từ từ.
• Áp dụng phương pháp này từ 2-3 lần/ngày và dùng liên tục nhiều ngày để có hiệu quả.

Tự lấy bã đậu amidan tại nhà có thể là giải pháp tạm thời giúp giảm triệu chứng khó chịu. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ loại bỏ được bã đậu nằm ở vị trí nông, dễ tiếp cận, không giải quyết được bã đậu nằm sâu trong hốc amidan. Nếu bã đậu amidan tái phát thường xuyên, gây ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống, nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn và điều trị triệt để. Bác sĩ có thể chỉ định nạo bã đậu amidan tại phòng khám hoặc phẫu thuật cắt amidan trong trường hợp nặng.

Phương pháp Đông y trị bã đậu amidan

Nhiều người bệnh bị bã đậu amidan có thể lựa chọn điều trị với phương pháp Đông y. Ưu điểm lớn nhất của cách điều trị này tương đối an toàn, lành tính và có thể sử dụng lâu dài không lo tác dụng phụ với cơ thể. 

Chứng bã đậu tại amidan được liệt kê vào chứng “ngũ nha” trong y học cổ truyền. Các chuyên gia Đông y nhận định rằng, chứng bệnh này chủ yếu do phong nhiệt xâm nhập từ môi trường ngoài theo đường hô hấp (mũi, miệng). Khi đó, các tạng phủ trong cơ thể bị ảnh hưởng (nhất là tạng phế) dẫn đến khô hầu hạch, lưu thông khí huyết kém khiến hầu họng sưng đỏ, hình thành ổ mủ trắng như bã đậu, gây triệu chứng toàn thân. 

Để điều trị bã đậu amidan, đông y luôn chú trọng vào việc bổ chính - khu tà, vừa đẩy lùi triệu chứng bên ngoài, đồng thời chú trọng nuôi dưỡng chính khi, bồi bổ cơ thể, loại bỏ căn nguyên bên trong. Như vậy, các triệu chứng bã đậu amidan mới hoàn toàn chấm dứt, không tái phát.

Bài thuốc 1:

Nguyên liệu:

• Kim ngân hoa: 15g
• Bạc hà: 10g
• Cam thảo đất: 6g
• Nước sạch: 700ml

Công dụng:

• Kim ngân hoa có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, kháng khuẩn, kháng viêm, giúp giảm sưng đau và tiêu diệt vi khuẩn gây bã đậu amidan.
• Bạc hà có tác dụng làm mát, giảm đau họng, kháng khuẩn.
• Cam thảo đất giúp giảm ho, long đờm, làm dịu niêm mạc họng.

Cách thực hiện:

• Rửa sạch các vị thuốc.
• Cho tất cả vào ấm, đổ nước và sắc đến khi còn khoảng 200ml.
• Chia thuốc thành 3 phần, uống ấm trong ngày.

Bài thuốc 2:

Nguyên liệu:

• Xuyên tâm liên: 20g
• Nước sạch: 500ml

Công dụng:

• Xuyên tâm liên có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, kháng khuẩn, kháng viêm mạnh, giúp giảm sưng đau và tiêu diệt vi khuẩn gây bã đậu amidan.

Cách thực hiện:

• Rửa sạch xuyên tâm liên, cắt nhỏ.
• Cho xuyên tâm liên vào ấm, đổ nước và sắc đến khi còn khoảng 200ml.
• Để nguội đến nhiệt độ vừa phải, ngậm và súc miệng nhiều lần trong ngày.

Điều trị bã đậu amidan bằng thuốc Tây y

Bã đậu amidan là tình trạng nhiễm trùng tương đối nghiêm trọng nên đa số người bệnh sẽ lựa chọn điều trị với thuốc Tây y. Nhóm thuốc này có tác dụng tương đối nhạy và hiệu quả, người bệnh cải thiện các triệu chứng lâm sàng nhanh chóng và dứt điểm bệnh. 

Tuy nhiên, thuốc Tây y tiềm ẩn nhiều nguy cơ tác dụng phụ không tốt cho sức khỏe. Do đó, người bệnh nên lưu ý và kiểm soát tình trạng của bản thân trong quá trình dùng thuốc. Cụ thể, trong một phác đồ điều trị hoàn chính, bác sĩ sẽ chú trọng vào hai mục đích:

Điều trị nguyên nhân

Nguyên nhân hàng đầu gây nhiễm trùng tại amidan là các tác nhân đường hô hấp (virus, vi khuẩn). Để điều trị triệt để tình trạng này, người bệnh cần dùng nhóm thuốc có tác dụng tiêu diệt và kìm hãm sự phát triển của tác nhân gây bệnh. Cụ thể:

• Thuốc kháng sinh: Kê với liều lượng phù hợp với độ tuổi, cân nặng của đối tượng sử dụng. Bác sĩ cần cho người bệnh thực hiện các xét nghiệm cần thiết để xác định chính xác loại vi khuẩn, virus và kê thuốc cho phù hợp. Kháng sinh là nhóm thuốc dễ gây dị ứng nên người bệnh cần lưu ý và dùng đúng theo chỉ định. Một số loại thuốc thường được kê đơn như Penicillin (Amoxicillin, Augmentin), Cephalosporin (Cefuroxime, Cefixime)...
• Thuốc kháng viêm: Các loại thuốc thường thấy như Ibuprofen, Paracetamol, Diclofenac… giúp hỗ trợ cải thiện tình trạng viêm nhiễm tại cổ họng, làm lành các ổ loét tại hai khối amidan. Đồng thời, kích thích sản sinh các tế bào niêm mạc mới khỏe mạnh hơn, cải thiện các triệu chứng sưng đau, khó chịu ở người bệnh

Điều trị triệu chứng

Bác sĩ có thể kê thêm một số nhóm thuốc cải thiện triệu chứng ở người bệnh như sau:

• Thuốc giảm đau, hạ sốt
• Thuốc giảm ho
• Thuốc long đờm
• Thuốc chống xung huyết, phù nề
• Nước muối sinh lý

Người bệnh cần lưu ý và điều trị đúng theo đơn thuốc của bác sĩ. Không tự ý mua thuốc và kết hợp các loại thuốc với nhau, phòng ngừa tình trạng gây tương tác, phản tác dụng điều trị.

Bã đậu amidan là tình trạng bệnh lý hô hấp tương đối nghiêm trọng với nhiều nguy cơ biến chứng nguy hiểm. Người bệnh cần chủ động đi khám càng sớm càng tốt để có hướng xử lý kịp thời. Không tự ý điều trị tại nhà khi chưa rõ nguyên nhân gây bệnh, hạn chế bệnh diễn tiến nghiêm trọng hơn.

• Ngũ Vị Tử
• Bạch Truật
• Bạch Hoa Xà Thiệt Thảo