Chán Ăn Mất Ngủ

Chán ăn mất ngủ là gì?

Chán ăn mất ngủ không phải là một bệnh lý riêng biệt mà là một tổ hợp triệu chứng, thường xuất hiện đồng thời, biểu hiện sự rối loạn trong các chức năng cơ thể và tâm lý. Chán ăn thể hiện qua việc giảm cảm giác thèm ăn, ăn không ngon miệng, dẫn đến giảm cân không chủ ý. Mất ngủ bao gồm khó đi vào giấc ngủ, ngủ không sâu giấc, thức giấc nhiều lần trong đêm, hoặc dậy sớm không ngủ lại được.

Tổ hợp triệu chứng này có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm các bệnh lý thực thể và các rối loạn tâm lý.

Nguyên nhân gây bệnh

Các bệnh lý thể chất

• Rối loạn tiêu hóa: Các vấn đề như viêm loét dạ dày, tá tràng, hội chứng ruột kích thích, trào ngược dạ dày thực quản... có thể gây đau bụng, khó tiêu, buồn nôn, đầy hơi, ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn và giấc ngủ.
• Bệnh lý tuyến giáp: Cả cường giáp và suy giáp đều có thể gây ra các triệu chứng chán ăn và mất ngủ. Cường giáp khiến cơ thể tăng chuyển hóa, dẫn đến giảm cân, khó ngủ và bồn chồn. Suy giáp làm giảm chuyển hóa, gây tăng cân, mệt mỏi và buồn ngủ ban ngày, nhưng có thể khó đi vào giấc ngủ sâu vào ban đêm.
• Các bệnh lý mạn tính: Bệnh tim, bệnh phổi, ung thư, tiểu đường, và các bệnh mạn tính khác có thể gây đau đớn, mệt mỏi, khó thở, hoặc các triệu chứng khác ảnh hưởng đến giấc ngủ và sự thèm ăn.
• Thiếu hụt dinh dưỡng: Thiếu hụt một số vitamin và khoáng chất quan trọng như sắt, vitamin B12, hoặc kẽm có thể gây ra mệt mỏi, chán ăn và ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc điều trị trầm cảm, huyết áp, hen suyễn hoặc corticosteroid có thể gây ra tình trạng chán ăn hoặc mất ngủ. Tác dụng phụ của thuốc có thể ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn và chất lượng giấc ngủ.
• Thay đổi nội tiết tố: Sự thay đổi nội tiết tố trong thời kỳ kinh nguyệt, mãn kinh, hoặc sau sinh cũng có thể gây ra những xáo trộn về giấc ngủ và sự thèm ăn.

Các yếu tố tâm lý

• Căng thẳng, stress: Căng thẳng kéo dài có thể kích hoạt hệ thống thần kinh giao cảm, làm tăng nhịp tim, huyết áp, và mức độ cortisol - hormone stress, dẫn đến khó ngủ, chán ăn và các vấn đề tiêu hóa.
• Lo âu, trầm cảm: Những rối loạn tâm lý này thường đi kèm với các triệu chứng chán ăn, mất ngủ, mệt mỏi, và mất hứng thú với các hoạt động thường ngày.
• Rối loạn giấc ngủ: Mất ngủ, ngưng thở khi ngủ, hoặc hội chứng chân không yên có thể làm gián đoạn giấc ngủ, gây mệt mỏi ban ngày và giảm cảm giác thèm ăn.

Các yếu tố lối sống

• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn quá nhiều đồ ăn nhanh, đồ uống có cồn, caffeine, hoặc thực phẩm chế biến sẵn có thể gây khó tiêu, đầy hơi, và ảnh hưởng đến giấc ngủ.
• Thiếu hoạt động thể chất: Ít vận động có thể làm giảm chất lượng giấc ngủ và gây ra cảm giác mệt mỏi, chán ăn.
• Sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ: Ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại, máy tính bảng, hoặc tivi có thể ức chế sản xuất melatonin, hormone điều hòa giấc ngủ, gây khó ngủ.
• Môi trường ngủ không thoải mái: Nhiệt độ phòng quá nóng hoặc quá lạnh, tiếng ồn, ánh sáng quá mạnh có thể làm gián đoạn giấc ngủ.

Các yếu tố khác

• Tuổi tác: Người cao tuổi thường gặp các vấn đề về giấc ngủ và sự thèm ăn do thay đổi sinh lý và các bệnh lý đi kèm.
• Mang thai: Sự thay đổi nội tiết tố và các triệu chứng như buồn nôn, ợ nóng trong thai kỳ có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ và sự thèm ăn.
• Môi trường: Ô nhiễm môi trường, tiếng ồn, ánh sáng quá mức có thể gây căng thẳng và ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

• Chán ăn mất ngủ kéo dài hơn 2 tuần, gây sụt cân đáng kể, mệt mỏi triền miên, ảnh hưởng đến công việc, học tập và các hoạt động hàng ngày.
• Kèm theo các triệu chứng bất thường khác:
  • Đau bụng, buồn nôn, nôn, tiêu chảy hoặc táo bón.
  • Sốt, ho, khó thở.
  • Đau đầu, chóng mặt, hoa mắt.
  • Thay đổi tâm trạng rõ rệt như buồn bã, lo lắng, cáu gắt, hoặc có ý định tự tử.
  • Rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ.
• Nghi ngờ có bệnh lý tiềm ẩn như trầm cảm, rối loạn lo âu, cường giáp, suy giáp, bệnh đường tiêu hóa hoặc các bệnh lý mãn tính khác.
• Các biện pháp tự chăm sóc không mang đến hiệu quả.

Cách chẩn đoán tình trạng chán ăn mất ngủ

Thăm khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tiến hành khai thác tiền sử bệnh, đánh giá các triệu chứng, thói quen ăn uống và sinh hoạt của bệnh nhân.

Xét nghiệm cận lâm sàng:

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra các chỉ số về chức năng gan, thận, tuyến giáp, đường huyết, công thức máu... để loại trừ các bệnh lý tiềm ẩn.
• Xét nghiệm nước tiểu: Đánh giá chức năng thận và phát hiện các bất thường khác.
• Các xét nghiệm chuyên sâu: Tùy thuộc vào tình trạng bệnh nhân, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm như nội soi dạ dày, kiểm tra chức năng tuyến giáp, hoặc đánh giá tâm lý.

Cách điều trị chán ăn mất ngủ hiệu quả

Tây y dứt điểm nhanh triệu chứng bệnh

Tây y tiếp cận điều trị chán ăn mất ngủ bằng cách tập trung vào hai hướng chính: giải quyết nguyên nhân gốc rễ và kiểm soát triệu chứng. Tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất, đảm bảo hiệu quả và an toàn.

Thuốc kích thích sự thèm ăn:

• Megestrol acetate: Thuốc nội tiết tố tổng hợp có tác dụng kích thích sự thèm ăn, thường được sử dụng trong các trường hợp chán ăn do ung thư, HIV/AIDS hoặc các bệnh lý mãn tính khác.
• Dronabinol: Một loại cannabinoid tổng hợp có tác dụng kích thích sự thèm ăn, thường được sử dụng trong các trường hợp chán ăn do hóa trị hoặc HIV/AIDS.
• Mirtazapine: Thuốc chống trầm cảm có tác dụng phụ là tăng cân và kích thích sự thèm ăn, có thể được sử dụng trong các trường hợp chán ăn kèm theo trầm cảm.

Thuốc hỗ trợ giấc ngủ:

• Thuốc ngủ nhóm benzodiazepine: Như diazepam, lorazepam, alprazolam, có tác dụng an thần, giảm lo âu và giúp dễ đi vào giấc ngủ. Tuy nhiên, các thuốc này có thể gây nghiện và có một số tác dụng phụ như buồn ngủ ban ngày, chóng mặt, mất tập trung.
• Thuốc ngủ nhóm non-benzodiazepine: Như zolpidem, zaleplon, eszopiclone, có tác dụng tương tự như benzodiazepine nhưng ít gây nghiện hơn.
• Thuốc kháng histamine: Một số thuốc kháng histamine có tác dụng phụ là gây buồn ngủ, có thể được sử dụng để hỗ trợ giấc ngủ trong thời gian ngắn.
• Melatonin: Hormone tự nhiên giúp điều hòa giấc ngủ, có thể được sử dụng dưới dạng bổ sung để cải thiện giấc ngủ.

Thuốc điều trị bệnh lý nền: Nếu chán ăn và mất ngủ là do một bệnh lý nào đó gây ra, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc điều trị bệnh lý đó. Ví dụ, nếu bạn bị trầm cảm, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm; nếu bạn bị cường giáp, bác sĩ có thể kê đơn thuốc điều trị cường giáp.

Liệu pháp tâm lý và thư giãn:

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Giúp thay đổi suy nghĩ và hành vi tiêu cực liên quan đến giấc ngủ và ăn uống.
• Liệu pháp thư giãn: Các kỹ thuật như thiền, yoga, hít thở sâu giúp giảm căng thẳng, lo lắng, cải thiện tâm trạng và giấc ngủ.
• Tâm lý trị liệu: Hỗ trợ giải quyết các vấn đề tâm lý tiềm ẩn như trầm cảm, rối loạn lo âu có thể gây ra chán ăn và mất ngủ.

Điều trị toàn diện với Đông y

Trong y học cổ truyền, chán ăn và mất ngủ thường liên quan đến sự mất cân bằng trong các tạng phủ, đặc biệt là tỳ vị (hệ tiêu hóa) và tâm can (tâm lý, tinh thần). Do đó, các bài thuốc Đông y thường tập trung vào việc điều hòa các tạng phủ này, cụ thể như sau:

• Kiện tỳ ích vị: Tăng cường chức năng tiêu hóa, cải thiện cảm giác thèm ăn
• Sơ can giải uất: Điều hòa chức năng gan, giảm căng thẳng, stress
• Dưỡng tâm an thần: Bồi bổ tâm huyết, giúp tinh thần ổn định, dễ đi vào giấc ngủ
• Bổ thận: Tăng cường năng lượng cho cơ thể, giảm mệt mỏi

Một số bài thuốc Đông y thường được sử dụng:

Quy tỳ thang:

• Thành phần: Bạch truật 12g, Đảng sâm 12g, Phục linh 9g, Cam thảo 6g, Đại táo 4 quả, Sinh khương 3 lát.
• Công dụng: Kiện tỳ ích khí, dưỡng huyết an thần. Thích hợp cho các trường hợp chán ăn, mệt mỏi, mất ngủ do tỳ vị hư nhược.
• Cách dùng: Sắc thuốc và uống hết trong ngày, chia thành 2-3 lần.

Gia vị quy tỳ thang:

• Thành phần: Bạch truật 12g, Đảng sâm 12g, Phục linh 9g, Cam thảo 6g, Đại táo 4 quả, Sinh khương 3 lát, Hoàng kỳ 12g, Đương quy 9g.
• Công dụng: Kiện tỳ ích khí, dưỡng huyết an thần, bổ khí huyết. Thích hợp cho các trường hợp chán ăn, mệt mỏi, mất ngủ kèm theo hồi hộp, lo âu.
• Cách dùng: Sắc thuốc và uống hết trong ngày, chia thành 2-3 lần.

Tâm tỳ dưỡng huyết thang:

• Thành phần: Bạch truật 12g, Đảng sâm 12g, Phục linh 9g, Cam thảo 6g, Đại táo 4 quả, Sinh khương 3 lát, Long nhãn nhục 12g, Toan táo nhân 9g, Hoàng kỳ 12g, Đương quy 9g.
• Công dụng: Kiện tỳ ích khí, dưỡng huyết an thần, bổ tâm huyết. Thích hợp cho các trường hợp chán ăn, mệt mỏi, mất ngủ kèm theo thiếu máu, da xanh xao.
• Cách dùng: Sắc thuốc và uống hết trong ngày, chia thành 2-3 lần.

Tiểu sài hồ thang:

• Thành phần: Sài hồ 6g, Hoàng cầm 6g, Bán hạ 9g, Nhân trần 9g, Chỉ thực 9g, Đại táo 3 quả, Sinh khương 3 lát.
• Công dụng: Sơ can giải uất, thanh nhiệt điều hòa can vị. Thích hợp cho các trường hợp chán ăn, mất ngủ kèm theo bứt rứt, khó chịu, đau tức ngực sườn.
• Cách dùng: Sắc thuốc và uống hết trong ngày, chia thành 2-3 lần.

An thần dưỡng tâm hoàn:

• Thành phần: Đan sâm 12g, Bạch linh 12g, Toan táo nhân 12g, Bá tử nhân 12g, Viễn chí 12g, Phục thần 12g, Mạch môn 12g, Ngũ vị tử 6g.
• Công dụng: Dưỡng tâm an thần, tư âm bổ huyết. Thích hợp cho các trường hợp mất ngủ kéo dài, khó đi vào giấc ngủ, hay tỉnh giấc giữa đêm.
• Cách dùng: Nghiền thành bột mịn, luyện với mật ong làm viên hoàn. Uống 9-12g mỗi lần, ngày 2 lần.

Áp dụng mẹo dân gian lành tính tại nhà

Bên cạnh các phương pháp điều trị chính thống, một số mẹo dân gian cũng có thể hỗ trợ cải thiện triệu chứng chán ăn mất ngủ, đặc biệt là trong các trường hợp nhẹ hoặc khi mới khởi phát.

Một số mẹo dân gian phổ biến:

• Trà gừng: Gừng có tính ấm, giúp kích thích tiêu hóa, giảm cảm giác buồn nôn và đầy bụng. Pha trà gừng với một chút mật ong để tăng thêm hương vị và tác dụng an thần.
• Nước ép nha đam: Nha đam có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ tiêu hóa và cải thiện chức năng gan. Uống nước ép nha đam trước bữa ăn có thể giúp kích thích sự thèm ăn.
• Cháo hạt sen: Hạt sen có tính bình, vị ngọt, có tác dụng an thần, dưỡng tâm, kiện tỳ. Ăn cháo hạt sen vào buổi tối có thể giúp cải thiện giấc ngủ.
• Trà tâm sen: Tâm sen có vị đắng, tính hàn, có tác dụng thanh tâm, an thần, giải nhiệt. Uống trà tâm sen trước khi đi ngủ có thể giúp bạn thư giãn và dễ dàng đi vào giấc ngủ.
• Ngâm chân nước ấm: Ngâm chân nước ấm trước khi đi ngủ giúp thư giãn cơ thể, cải thiện tuần hoàn máu và hỗ trợ giấc ngủ ngon. Có thể thêm một vài lát gừng hoặc tinh dầu để tăng hiệu quả.
• Massage nhẹ nhàng vùng bụng: Massage nhẹ nhàng vùng bụng theo chiều kim đồng hồ có thể giúp kích thích tiêu hóa và giảm cảm giác đầy bụng, khó tiêu.

Biện pháp hỗ trợ và phòng ngừa chán ăn mất ngủ

Thiết lập thói quen ăn uống lành mạnh:

• Ăn đúng giờ, đủ bữa, không bỏ bữa hoặc ăn quá no.
• Thay vì ăn 3 bữa lớn, hãy chia thành 5-6 bữa nhỏ hơn trong ngày.
• Đảm bảo chế độ ăn đa dạng, đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng.
• Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu hóa, tránh đồ ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ.
• Hạn chế thức ăn nhanh, đồ uống có gas, cồn và caffeine.

Xây dựng thói quen ngủ khoa học:

• Duy trì giờ giấc ngủ đều đặn, kể cả ngày nghỉ.
• Đảm bảo phòng ngủ thoáng mát, yên tĩnh và tối để tạo môi trường lý tưởng cho giấc ngủ.
• Tắt các thiết bị điện tử ít nhất một giờ trước khi đi ngủ để tránh ánh sáng xanh ảnh hưởng đến giấc ngủ.
• Thư giãn bằng cách đọc sách, nghe nhạc hoặc tắm nước ấm trước khi lên giường.

Tăng cường hoạt động thể chất:

• Tập thể dục đều đặn, chọn các hoạt động vừa sức và yêu thích.
• Vận động ngoài trời giúp tăng cường tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, hỗ trợ điều hòa giấc ngủ.

Quản lý căng thẳng:

• Thực hành thiền, yoga hoặc các kỹ thuật thở sâu để giảm căng thẳng.
• Dành thời gian cho sở thích cá nhân, các hoạt động giải trí.
• Chia sẻ cảm xúc và tâm sự với người thân hoặc chuyên gia tâm lý.